Boluntariotzaren Euskal Estrategia

Laburpen honetan boluntariotzaren V. estrategiaren inguruan jardungo dugu. Horretarako, estrategian parte hartu zuten boluntariotzaren hiru euskal agentziekin hitz egin dugu, eta hemen aurkeztuko dugu elkarrizketa horren laburpena. Halaber, boluntariotzaren erronken inguruko gogoeta teorikoak ere egin ditugu, Luis Aranguren, Víctor Renes, Sebastián Mora e Irene Cominsen analisietan oinarrituta. 

Boluntariotzaren Euskal Estrategia Berria 2021-2024 2021eko azaroaren 30ean aurkeztu zuten Lide Amilibia Euskadiko Gizarte politiken sailburuordeak eta Jose Alberto Vicente Boluntariotzaren Euskal Kontseiluko presidenteordeak. Helburua «gizarte aktiboagoa, esna dagoena, mugitzen dena, merezi duten kausekin konprometitzeko prest dagoena eta eskuzabaltasunez laguntzeko prest dagoena» lortzea da, sailburuordeak azaldu zuenez.

Estrategia 2020an boluntariotzaren inguruan egin zen diagnostikoan oinarritzen da eta 2021ean zehar garatu zuen Boluntariotzaren Euskal kontseiluko lantalde iraunkorrak. Prozesuan boluntariotza-agentziek, boluntarioek eta elkarte boluntarioek hartu zuten parte, baita beste gizarte-eragile batzuek ere; hala nola unibertsitateak, ikastetxeetako kontseiluek, hirugarren sektore sozialeko behatokiak, etab. Guztira 76 pertsona, 41 elkarte eta EAEko sektore sozial, akademiko eta administratiboko ordezkariak izan ziren.

Partekatutako azterketa horren emaitza helburu orokorra eta ekintzekin zehaztutako ildo estrategikoak planteatzea izan zen, baina baita estrategiaren ardatzak izango diren bost proiektu handiak ere.

Egun, Euskadiko biztanleen % 70ek hartzen du parte jarduera sozial edo politikoren batean eta % 13,4 boluntarioa da Hirugarren Sektoreko elkarteren batean[1]. Amilibiaren arabera «Gure nahia, Eusko Jaurlaritzarena eta estrategia honetan parte hartu dugun pertsona guztiena, ehuneko horiek are gehiago igotzea da» hala «gure gizartea kontzienteagoa izango delako, parte-hartzaileagoa eta bere kabuz jarduteko trebeagoa»

Boluntariotzaren Euskal Estrategia 2021-2024 Eusko Jaurlaritzaren[2] webgunean, BOLUNTAn[3] eta Gizalden dago eskuragarri.

Honen inguruan hitz egin genuen agentziekin:

Zein da estrategiaren zeregina?

Estrategiaren beraren zereginari dagokionez, datozen urteetarako bide-orria markatzen du, ekintzak planifikatzen ditu eta lurralde historikoak egituratzen ditu. Horretarako, beste plan eta estrategia batzuekin lerrokatzen da, hala nola gazteriarekin, gobernantzarekin, immigrazioarekin eta hirugarren sektore sozialeko estrategiarekin. Boluntariotzari fokua datozen urteetan jartzen laguntzen dion ipar-orratza da, baita herritarren ekintza solidariorako babes politiko-soziala ere. Hala, aldia amaitzerakoan honako hau esan ahal izango dugu: “Helburuak bete ditugu, aliantzak sortu ditugu, sarean egin dugu lan”.

Zer da estrategia berri hau ezaugarritzen duena? Zer nabarmentzen du? Zer programatan zehazten da?

Estrategia herritarrek gizarte parekidean parte hartzeko ekintza-esparrua da. Aurrekoei jarraipena emateko prozesua egin da (bosgarren estrategia da) eta egungo erronka eta gizarte beharren araberako ekintza-ildoak zehazten ditu.

Ekintza boluntarioaren izaera eraldatzailean sakontzeko bideratuta dauden ekintzek definitzen dute; beraz, maila pertsonalean, erakundeetan eta gizartean jardutea proposatzen du. Batez ere bost proiektu handitan egituratzen da eta proposatutako ekintzetako asko bildu eta antolatzen dituzte.

• Komunika 25: ekintza komunikatiboak: kanpainak, hedapena, ospakizunak.
• Didaktika: hezkuntza- eta prestakuntza-ekintzak, parte-hartzea Euskadiko curriculumera sartzea barne, Begiraldatu eta Unikide proiektuekin.
• Boluntariotzaren Eskola: topaketarako espazioak gaitu eta sortzea.
• Bherriak: parte-hartze sozialari eta tokikoari eskainia.
• Re-compensa: boluntariotzaren konpetentziak aitortzen dituen euskal sistema.

Zer erronka jorratzen ditu estrategiak? Baten bat ez da bertan jasotzen?

Horietako bat boluntariotza-ekintzaren ikusgarritasuna da. Boluntariotzak gizarteari egiten dion ekarpena gehiago eta hobeto komunikatzeko beharra hauteman zen, ingurunea hobetzeko konpromisoa hartzeko beharra. Eta horretarako, kalean egon behar da, partekatutako eremuetan…

Halaber, garrantzitsua da ekintza boluntarioaren digitalizazioa; hori pandemiak azkartu egin zuen. Orain gogoeta egiteko unea da eta zerk funtzionatu duen eta zerk ez aztertzekoa, egungo beharrekin modu kontziente eta koherentean nola egin jakiteko.

Beste beharra parte-hartzeko modu berrietara zabaltzea da, tradizionaletatik harago, eta modu horiek eguneratzea (afiliazioak, manifestazioak, kaleko ekintzak, auzokoen ekintzak, etab.).

Boluntarioak zaindu eta arreta eskaintzeko beharra hauteman da. Euskadin oinarri sozialak aitortza, trebakuntza eta arreta-planak behar ditu, emakume boluntarioen ahalduntzea barne.

Erronka partikularretako bat da boluntariotzaren arauen eta kontzeptuen esparrua berrikustea, 1998koa baita, eta berrikustea eta tokikoetatik harago doazen beste araudi batzuk kontuan izatea komeni da (estatukoa, Europakoa edo beste arlo batzuetakoa, esaterako, GJHak).

Azkenik, publiko-pribatua erlazioa sustatzeko erronka dago. Horretarako, administrazioarekin elkarrizketa arinagoak izan behar dira, tramiteak soiltzeko eta kritikak zein ikasteko eta hobetzeko aukerak planteatzeko aukera izateko.

Agentziek nola hartu dute parte estrategiaren lanketan?

Agentziek ekarpenak egin dizkiote boluntariotzaren Euskal Kontseiluari, arloko aditu modura. Oso erlazio ona izan dute agentzien artean, eta koordinazio handia izan dute ekarpenak egiteko. Halaber, erakunde boluntarioek parte-hartzea ahalbidetu dute, eta zuzenean parte hartu ezin zutenei ekarpenak egitera animatu eta ekarpen horiek ekarri dituzte. Gero sozializatzeko eta estrategia lurraldera eramateko zereginak falta dira, eta, are bertan proposatzen diren ekintza batzuk gauzatzea ere.

Hain zuzen ere, hiru agentzien zentzua hau da: ekintzak lurraldera jaistea, koordinaziotik (helburu berberekin, partekatutako zerbitzuekin eta identitate berarekin) eta hiru lurraldeen artean topaketarako eremuak sortuz.

Nolakoa da egungo boluntariotza? Zer aldaketa identifikatzen dira erakundeekin eta herritarrekin dagoen loturatik?

“Boluntariotza eta parte-hartze sozialerako beste modu batzuk EAEn” ikerketaren arabera, 240.000 boluntario daude Euskadin, hau da herritarren % 13,4.[4] Boluntariotza horrek konpromiso eta lotura maila altua du eta batez ere sektore sozialean (% 26,6), komunitatean eta aisialdian (% 15,3) eta arlo artistiko-kulturalean ematen da (% 9,1). Parte hartzen duten pertsonek elkarte batean baino gehiagotan parte hartzen dutela hauteman da, maila desberdinetan bada ere. Izatez, beste parte-hartze eredu batzuk kontuan hartuz (esaterako, afiliazioak, manifestazioak, mobilizazioak, auzokideen babesa, etab.) esan daiteke herritarren % 70ek hartzen duela parte. Jarduera boluntarioarekin duten gogobetetzearen arabera, boluntarioen % 95ek boluntario izaten jarraitu nahi du. Boluntarioak nahiko gazteak dira eta parte-hartzea parekidea da generoaren arabera.

Egun nahiko zabalduta dagoen fenomenoa aldi baterako boluntarioena da. Parte hartzeko joera bat dago kausari dagokionez eta erakundeen parte izateari erresistentzia, ez baitute konfiantzarik ematen. Halaber, parte hartzeko denborak laburragoak direla ikusten da. Konpromiso maila elkarte batean 10 eta 15 urte artean egotea zen; baina egun, pertsona batzuek hilabete batzuetarako boluntariotza bilatzen dute, konpromiso malguagoarekin eta kausari lotuta. 2020ko Liburu Zurian dagoeneko hauteman ziren aldaketak boluntariotzan, 2014 eta 2019 artean aldi baterako parte-hartzea % 19 igo baitzen eta astean 20 ordu baino gehiagokoa jaitsi. Boluntarioen parte-hartzea intentsitatea, eskainitako denbora eta konpromiso maila aldatzen ari dira, ekintzak puntualagoak baitira eta elkarteekin lotura txikiagoa baitago. Era berean, boluntario gazteen ehunekoa apur bat igo da.

Gainera, parte hartzeko modu berriak sortu dira; online, telefonoz edo telematikoki. Hori egokitzapen-erronka da, boluntariotzan ematen ari diren aldaketak aprobetxatzeko.

Zer boluntariotza mota behar dugu gizarte honetarako?

Hiru euskal agentziak bat datoz garrantzitsuena aldaketen bidez mantentzen den eraldaketa sozialaren ideia dela, eta boluntariotzan duela bidea jarrita. Boluntarioek ikaskuntzak daramatzate, kontziente dira haien gaitasunekin eta gizarteari eta haien buruari ekarpena egiten dion prozesuaren parte sentitzen dira. Bitartekoa edozein dela ere, konpromiso sozial aktiboa mantentzea da asmoa, rol ahaldundu batetik inplikatzera daraman jarrera inkonformista solidarioa izatea: “Eragin nahi dut, ekarpena egin nahi dut”.

Beharrezkoa da helburu komun hori instantzia desberdinetatik mantentzea (pertsonak, taldeak, komunitateak, ikastetxeak, enpresak), errealitate bakoitzak bere ekarpena egiteko.

Aktibazio-unean gaude, estrategia berri bati ekiteko unean eta gizarte-larrialdien aurrean arrakastatsuak izan diren esperientzien balorazioa txertatzeko unean. Horrek dagoena zaintzea (parte-hartze sozialaren oinarri sendoa Euskadin) eta errealitate berrira bere erronkekin egokitzea, aldaketak ahalbidetzea (beste modu batzuk, beste estilo batzuk: herritarren ekintzen formatu guztietatik aitortua eta ahaldundua izateko) dakar, esperimentatuz, eraldaketa sozialaren helburu komuna bistatik kendu gabe.

Jarraian, gogoeta batzuk gehitu ditugu azken galderaren haritik. Boluntariotzan izandako aldaketek gizarte osoan ematen ari diren aldaketak islatzen dituzte.

Zer gizarte-mota da hau, nolako eraldaketa izaten ari da?  Aldaketa horiek nola interpelatzen dute boluntariotza?

Boluntariotzak zeregin kontrakulturala du nolabait egungo gizartean[5]. Gizartean desberdintasun- eta injustizia-dinamika garatu da eta areagotu eta biziagotu egin da Covidaren garaian, baina aurretik dagoeneko bazegoen. Z. Baumannek[6] gizarte garaikidea “mundu likido” gisa definitzen zuen, gero eta globalagoa, baina etengabe aldatzen ari dena, ezegonkorra eta aurreikusi ezin dena (eta identitatea ere aldakorra eta egokitzailea da). Ingurunea aldakorra da, azkar aldatzen da, etengabeko azelerazioan dago. Mundua ezin da aurreikusi, ezegonkorra, konplexua  eta anbiguoa da. Halaber, hiperkonektatutako gizartea da, baina loturak ahulak dira. Horrek harridura-sentsazioa eta bizitzari zentzua hartzeko zailtasunak sor ditzake.

Gertatzen den beste gauza bat da gizartea kanporatzearen logikatik antolatzen dela[7], Sassenek dioen moduan, eta pertsona mota batzuk soberan daude (baztertuta). Sisteman txertatuta dauden pertsonek egoera hori hoztasunetik ulertzen dute (besteen sufrimenduak ez du kontatzen). Pertsona guztiek ez dute duintasun bera (haien jatorriaren edo posizioa sozialaren arabera dago) eta sarri baztertuta edo kanporatuta dauden pertsonak mehatxua dira besteentzat.

Agertoki sozial horren aldaketa ez da koiunturala, egiturazkoa baizik, eskubide sozialei eragin baitiezaioke eta dimentsio komunitario eta solidarioa ahuldu, konpromiso zibikoari, ongizate-estatuari eta desberdintasunari eraginez.

Agertoki horrek boluntariotza modu partikularrean interpelatzen du. Boluntariotzak garai likidoetan presentzia solidoa eskaintzeko aukera du, baina horretarako S. Morak aipatzen dituen “lau C”ak behar ditu. Komunitatea (parte izatearen ehundura soziala), konpetentzia (ezagutza kontzientea eta gaitasunak), herritarrak (parte-hartze politikoa) eta zaintza (gupida, hurbiltasuna eta bihotza).

Komunitatea: Boluntariotzak ehundura soziala indartzeko aukera sendoa eskaintzen du, loturak sortzekoa. Ez sarean eta taldean egindako lanarengatik soilik, ezinbestekoak baitira boluntarioen ekintzarako. Baita bere funtzio esanguratsuagatik ere, hurbileko eremuan duen doako presentziak zentzua ematen baitio dimentsio horri, elkarrekikotasun-logika duelako. Boluntariotzak ez ditu zerbitzuak soilik eskaintzen: pasio partekatua subjektu kolektiboa da, bazterrekoen ikuspegi solidario eta kontzientearekin (egiturazko desberdintasuna kontuan hartuz). Helburuak bideratzen du eta parte izateak eta parte hartzeak definitzen du. Ekarpenak zerikusia du kausekin (ez efektuekin), garapen sozialaren eta egiturazko eraldaketaren xedearekin. Alde horretatik, boluntariotzak zergatik eta zertarako dagoen hor gogorarazten du.

Hala, hospitalitatearen etika aktibatzen da, sistema adituetatik, teknologietatik edo errentagarritasunetik harago zaintzeko. Komunitatea da beraren erantzulea eta espazio bizigarria da, aukeren espazioa eta ez arazoena.

Konpetentzia: boluntarioek haien jarduna gauzatzeko beharrezkoa duten ezagutza eta kontzientzia da. Bere balio erantsiaren ( elkarrekikotasunean[8] eta doakotasunean oinarritzen da) eta desberdintasunaren egiturazko kausen kontzientzia (boluntarioak kokatzen den tokitik hauteman dezake). Kontzientzia horrez gain, laguntzeko gaitasun pertsonal, metodologiko eta teknikoak behar dira. Ez da asmo kontua soilik, prestakuntza ere behar da. Pertsona guztiek ez dute balio egoera guztietarako; testuinguruaren azterketa, berezko gaitasun eta mugen kontzientzia eta prestakuntza ezinbestekoak dira boluntariotza sendo eta jasangarrirako.

Herritarrak: kontzeptu horrek boluntariotzaren dimentsio politikoa jaso eta artikulatzen du. Boluntariotza arlo komunean parte-hartzera dago deituta; izatez, boluntariotza bere horretan eremu komunean gauzatutako doakotasuna da. Horregatik, mobilizatzeko gaitasuna du. Aurretik aipatu dugun agertoki aldakor horretan, ongizate-estatuak ahultzeko joera du desberdintasunak gora egiten duen heinean. Herritarrak babesteko berme unibertsala, eskubide gisa ulertzen dena (osasunerako, hezkuntzarako, pentsioetarako eta prestazioetarako), zalantzan jartzen da eta baliabide sozialetara (geroz eta mugatuagoak) sarbidea izan ala izan ezin dezaketen aseguratuen ebaluazioaren logikak ordezkatzen du. Boluntariotza agertoki horretan kokatu behar da, eskubideen defentsa (guztien ongiari dagokio, ez merkatuari edo arlo pribatuari) erabakigarria baita bere etorkizunerako.

Hori da boluntariotzaren balio erantsia, legitimitatea ematen diona: gizartea doakotasunetik apelatzen du, eta, horregatik, pertsonak erdigunean dituen gizarte kohesionatua eta bidezkoa eska dezake. Horrek egiten du boluntariotza eraldaketa sozialerako eragile; bere balio erantsia ukigarriak ez diren ondasunen dohaintzaren logikari dagokio, pertsona zaurgarriekin hurbileko garapen sozialetik eta laguntza horretatik lotzen da giza eskubideen garapenera. Ondasun horiek gabe, ukiezin sozial horiek gabe, gizartea ahuldu egiten da… Espazio publikoaren dohaintza hori sortzeak zentzuzko gaietara itzultzea eragiten du, eta boluntariotza identifikatu eta beharrezkoa egiten du. Kohesio sozialari egiten dio ekarpena doakotasuna eta pertsona zaurgarriekin duen elkarrekikotasuna da. Hortik sortzen da desberdintasuna sortzen duen egitura salatzeko gaitasuna.

Boluntariotza herritarrentzako eskola izateko egina dago, ekimen plural eta anitzetara irekia; komuna denaren, bermeen eta eskubide unibertsalen defentsari lotzeko. Horretarako lidergo etikoa behar da, logika instrumentaletik harago, duintasunean eta eskubideetan oinarrituta (gure izaera, gure bertute zibikoa eta politikoa).

Zaintza[9]: Zaintzaren paradigma mundu aldakor honetarako erreferentzia gisa ari da sortzen, zibilizaziorako eta eraldaketarako proposamen gisa. Horrek bizitzak erdigunean jartzen dituen eredu ekonomikoa, antolaketa eta politika izatea dakar, eta loturetan oinarritzea. Korronte ekofeministak[10] paradigma horretan sakondu du, jakitun baita patriarkatua eta garapenaren ideologia mugara heldu direla eta sortu dituzten arazoak ezin dituztela konpondu. Pertsona bereizi egin da berarengandik, gainerakoengandik eta naturarengandik, eta beharrezkoa da jauzi bat ematea loturaren, justiziaren eta bizitza erdigunean jarriko dituen kultura berreskuratzeko.

1. Gilliganek justiziaren etikaren osagarri gisa planteatu zuen zaintzaren etikak ahots desberdin bat eskaintzen du. Gilliganek[11] ahots desberdin hori deskubritzen du emakumeen arrazoiketa moralaren formak aztertzerakoan, eta ohartzen da posizio desberdin horrek bestean oinarritzen den etika ahalbidetzen duela. Hirugarren sektore sozialean, beste “hori” pertsona zaurgarriak dira, gizarte-bazterkeria egoeran edo arriskuan daudenak. Zaintza historikoki emakumeei esleitu izanak ez du esan nahi soilik femeninoa denik, aitzitik, giza balioa da, eta pertsona guztientzako erreferentziazko paradigma gisa berreskuratu behar da. Zaintzak ezinbestekoarekin jartzen gaitu harremanetan, bizitza bizitza izan dadin ezinbestekoa den horrekin. Irene Cominsek[12] planteatu du garapenak zaintza-lan horiek (ikastea, sendatzea, bizitzea, jatea) “oinarrizko beharrak” bihurtu dituela, eta zeregin zaharrak formalizatu eta produktu bihurtzen dituela (hezkuntza, osasuna, etxebizitzen eraikuntza, elikadura), esperientzia horien erdian dauden pertsonak bistatik kenduz. Boluntariotzak hurbileko lotura izateko aukera du, zaintzaren esperientziak berreskuratu eta bizitzaren zerbitzura jartzeko.

Boluntariotzaren erronka zaintzaren paradigma horretatik kokatzea da, zaintza bere esentzian baitago. Eraldaketa sozialak bizitza pertsonalari eta kolektiboari eustea eta ahalbidetzea dakarrela ikusarazteko eta indartzeko aukera da. Boluntariotzaren lanetik esentzia horretan nola sakondu eta nola erein dezakegun pentsatu behar dugu hirugarren sektoreko elkarte eta erakundeetatik.

Komunitatea, zaintza, konpetentzia eta herritarrak dira arreta jarri beharreko ardatzak, gure gizartean dauden boluntariotza-modu berriak barne (baita likidoak ere). Konfiantza dugu estrategia horrek prozesu horretarako eta boluntariotza jasangarri, konprometitu eta eraldatzailerako esparru egokia eskainiko duela.

 

[1] https://bolunta.org/nueva-estrategia-vasca-de-voluntariado/

[2] https://www.euskadi.eus/estrategia-vasca-del-voluntariado-ano-2021-2024/web01-ejeduki/es/

[3] https://bolunta.org/?s=estrategia+vasca+del+voluntariado+

2017an Eusko Jaurlaritzak egin zuen [4] “Boluntariotza eta parte-hartze sozialerako beste modu batzuk EAEn” ikerketaren arabera.

[5]Hemen Sebastian Morak Madrilgo Caritasen 2021eko abenduan aurkeztu zuen Un voluntariado sólido para tiempos líquidos lana eta Bilbon 2012an egin zen Boluntarioen Kongresuko El papel del voluntariado en el siglo XXI  lana uztartu ditugu.

[6] Modernidad líquida. Buenos Aires: Fondo de Cultura Económica. 1999.

[7] S. Sassen, Brutalidad y complejidad en la economía global, 2014

[8]Estatuak ez bezala, birbanaketaren edo merkatuaren logikatik jarduten baitu, boluntariotzak trukearen logikan jarduten du (K. Polanyi La gran transformación, 1944)

[9] Hemen, L. Arangurenek 2021ean egin zuen El cuidado como entraña del voluntariado ponentzia; El cuidado como paradigma emergente, Éxodo, 157. zk., 2021; eta a I. Cominsen Filosofía del cuidar jarraitu ditugu. Una propuesta coeducativa para la paz, Icaria 2009

[10] “Ingurumenari buruzko gogoeta feministak ekofeminismoa du izena (…). Ekofeminismoak dio mendebaldeko kulturan emakumeen zapalkuntza mantendu, eragin eta justifikatu duen paradigma bera dela animalien eta naturaren gaineko zapalkuntza gauzatu eta justifikatu duena (…). Ekofeminismoak etika ekologikorako zaintzaren etikaren hizkerak duen garrantzia aitortu du”. Hau da, bere gain hartzen du zaintzaren balioa eta hainbat modutara aplikatzen du. Bere etikaren kontzepzioa lege eta eskubideetatik zaintzaren balioetara, maitasunera eta elkarrekikotasuneko erlazioetara igarotzen da. I. Comins, op.cit.

[11] C. Gilligan, In a different voice, Harvard University Press 1982

[12] I. Comins, Filosofía del cuidar. Una propuesta coeducativa para la paz, Icaria 2009,. 140. orria