2020ko EHSSren Liburu Zurian identifikatutako gako garrantzitsuak

2020ko Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren Liburu Zuria txosten luzea da, sakona eta xehetasunez betea. 2019ko Barometroaren datuak zabaltzen ditu; horretarako, datu orokor gehiago eskaintzen ditu, baita datu banakatuak ere, gai bakoitza aldagai independenteen arabera ulertzea ahalbidetzen dutenak. Eta Hirugarren Sektore Sozialaren ezaugarri nagusien (jarduera, baliabideak, etab.), haren ekarpen sozialaren funtsezko elementu batzuen eta haren barne-egituraren gaineko informazioa sistematizatzeko modu bat da.

2020ko Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren Liburu Zuria[1] prestatzean, gainera, sektorea osatzen duten alderdi edo dimentsioetan sektorearen gogoeta-elementu nabarmenenak lantzen saiatu gara, eta sektoreak bere aurrean dituen elementu nagusiak identifikatzen saiatu gara.

2019ko datuen analisiarekin batera, 2020ko Liburu Zuriak sektorearen erradiografia argia eskaintzen du, 2020ko martxoan sartu zen covid-19ren pandemiaren aurreko sektorearena. Hori dela eta, pandemiatik eratorritako krisiaren aurreko diagnostikoa da. Hala ere, hartatik atera daitezkeen gogoetek, beste txosten batzuetan landu ditugun beste gogoeta batzuekin osatuta[2], aukera ematen dute EHSSko erakundeentzat baliozkoak diren eta erakundeek partekatutako erronkak identifikatzeko.

Liburu Zuria egiterik ez genukeen izango galdetegiari erantzun dioten 370 erakunde baino gehiagoren parte-hartze eskuzabalagatik izan ez balitz. Gure eskerrik onenak guztiei. Eskertzen ditugu, halaber, aditu-talde batekin eta Sareen Sarearekin egin genituen kontraste kualitatiboko bi uneak.

Lan hau sektorearentzat lagungarria izatea espero dugu, haren nortasun partekatuaren, errealitate anitzaren, ekarpen sozialaren eta sektore gisa dituen erronka nagusien gaineko kontzientzia hartzeko. Era berean, espero dugu sektorearen gaineko ezagutza zabaltzea (ezaugarriak, jarduera…), eta gizarteak eta beste sektore (sektore publikoa eta enpresak) eta eragile sozial batzuek (alderdi politikoak, sindikatuak, mugimendu sozialak, elkartasuneko egitasmo ez-formalak, etab.) haren ekarpen bereizgarriaren garrantzia onartzea.

Lehenengo testu honetan, EHSSk bere aurrean dituen erronkei buruzko hausnarketa egingo dugu, bi alderdi nagusitan: identitatea eta jarduera. Aurrerago, antzeko testuetan, beste dimentsio batzuei buruzko gogoeta egiten saiatuko gara.

 

EHSSren erronkak, identitatearen ikuspegitik

2014a (EHSSren Liburu Zuriko datuak biltzen aritu zen urtea, 2015[3]) eta 2019a (2020ko EHSSren Liburu Zuriko datuak bildu ziren urtea) bitartean, EHSSk erakunde gehiago sortu ditu. 700 erakunde berri inguru sortu dira, eta 200 erakunde ingururi baja eman zaie edo jarduerarik gabe daude, eta horrek 500 bat erakunderen saldoa uzten du kopuru osoan. Datu horiek sektorea gaztetu egin dela adierazten digute, berriki sortutako erakunde ugarirekin.

Datu hauetatik abiatuta sortzen den galdera garrantzitsuetako bat lotuta dago berrikuntza horren izaera ulertzearekin, bai izateari utzi dioten erakundeei dagokienez, bai sortu direnei dagokienez. Interesgarria da galdera hauek egitea: Zer erakundek eten dute haien jarduera eta zergatik? Zer faktorek izan du eragina ibilbide horretan? Zerk baldintzatu du jarduera uztea?, etab. Errealitate hau hobeto ulertzen lagun dezake galdera horien inguruko hausnarketa sortzeak, eta, hala, antzeko erakundeen jardueran eragin dezaketen jarraibide batzuk identifika daitezke.

Era berean, garrantzitsua da erakunde berriak ezagutzea, zergatik sortu diren jakitea, zer jarduera duten, zer behar edo errealitateri erantzuten dioten, etab. Adierazgarria da ikustea 2014-2019 aldian zenbat erakundek sortu diren eta zenbat erakundek osatu duten EHSS, eta haiei buruzko galderak sortzen dira: zer eginkizun izango dute erakunde gazte horiek EHSSren egituraketan? Jarraitzeko bokazioa al dute? Beste erakunde batzuekiko lankidetzan eta sektorea egituratzeko interesa dute? EHSSren barruan sentitzen dira, ala gizarte- edo herritar-mobilizaziotik hurbilago daude?

Erakunde gazte horiek bere baitan barneratzea da EHSSren erronketako bat, proiektu berriei ekiteko duten gaitasuna onartuz, zergatik sortu diren eta haien jarduera ulertuz, eta ibilbide luzeagoa duten erakundeen artean dagoeneko martxan dauden lankidetza- eta elkarlan-dinamiketan onartuz.

Honako hau da erakunde berri horien irakurketa positibo bat: sartzeko oztoporik ez duen, irekia den eta errealitateari lotua dagoen sektore bat erakusten du, behar berrien aurrean erantzun berriak sortzeko gai dena eta bizitasun handia duena. EHSSk gizarte zibil antolatuaren adierazpen gisa ekiteko duen gaitasuna (ekintzailetza soziala) ere erakusten du erakunde berrien sorrerak.

Erakundeak konektatuta dauden errealitate aldakorra islatzen du sektorea irekia eta dinamikoa izateak. Badirudi aldaketa sozialeko prozesuak gero eta modu azeleratuagoan gertatzen direla. Gizartean gertatzen denari lotuta jarraitu behar du EHSSk, eta talde sozial ezberdinen egoera ezagutu behar du, bereziki, zaurgarrienak direnena.

Arazo, behar edo errealitate berriak eta horiekin lotutako erakundeak txertatzeko ibilbideak sortzea da erronka, sektorea ardazten eta egituratzen jarraitzea ahalbidetuko dutenak, Hirugarren Sektore Soziala deitzen diogun eta hazken hamarkadetan eraikitzen aritu garen egitura komun honen nortasuna eta parte izatearen sentimendua mantenduz. Nortasun komun horri dagokionez, garrantzitsua da erakunde berri horiek nortasunaren ezaugarriei egingo dieten ekarpena. Izan ere, ezaugarri horiek “moldatzen” joan daitezke denborarekin, eta errealitate sozialeko aldaketetara “egokitzen” joan daitezke, betiere haien nortasunari eutsita.

Nortasun komun hori mantendu ahal izateko, garrantzitsua da arreta jartzea erakunde berri horiek sektorearen nortasun-ezaugarriekin identifikatzen diren ikusteko. Gainera, ezaugarri horiek izan gabe beste interes batzuk (irabazia, autoenplegua…) lortzeko esparru sozial horretaz baliatzen diren erakundeen sarrera ere zaindu beharra dago.

2020ko Liburu Zuriko datuek adierazten dute EHSSren ezaugarri bereizgarri bat mantendu behar dela: atomizazioa. Tamaina eta jarduera arlo ezberdinetako erakundeak ditu sektoreak, eta aniztasun horrek aberastasuna ematen dio. Erakunde txikien eta ertainen elkarbizitzak, ordainpeko langile asko dituzten eta batez ere boluntarioz osatuta dauden erakundeen arteko elkarbizitzak, EHSS anitza eta heterogeneoa dela erakusten du, baina, aldi berean, aberatsa eta plurala. Zentzu horretan, aniztasunaren aberastasun hori mantentzea da erronka, zainduz eta heterogeneotasuna mantentzeko formulak bultzatuz, ezberdintasunak izan arren elkarrekin aritzea ahalbidetuko dutenak.

Erakunde txikienez arduratzea edo zailtasun bereziak izan ditzaketen erakundeak zaintzea lagungarria da sektorearen aberastasuna eta aniztasuna mantentzeko. Ildo horretatik, indarrean jarraitzen dute 2015eko Liburu Zurian planteatzen ziren zenbait orientabidek: erakunde txiki eta ertainak, sozial-transbertsalekoak (gizalegezkoak, egoera ahulean dauden kolektiboen berdintasuna eta eskubideak sustatzen lan egiten dutenak, etab.) babestea eta indartzea, eta boluntarioek bakarrik edo nagusiki osatzen dituztenak. Esate baterako, garrantzitsua da kontuan izatea erakunde berrien ehuneko handi bat arlo sozial-transbertsaleko erakundeek osatzen dutela, eta nolabaiteko kezka dago honako hauekin lotuta: sektoreko egituratze-prozesuetan sartzen ote diren, eta barneko egitura kudeatzeko edo kudeaketarekin edo jarduerarekin lotutako eskakizun ugariei erantzuteko garaian topa ditzaketen zailtasunak, normatiboak izan edo ez. Beste behin, haien ekarpenaren garrantzia honako elementu hauen arabera baloratzen da: partaidetza soziala, pertsonen gaitasunak eta baliabideak aktibatzea, topaketarako guneak, elkarrekiko laguntza eta abar. Horregatik, funtsezkoa izaten jarraitzen du sektorean horiek duten presentzia sendotzea, hala, erakunde gisa desagertzea edo ahultzea ekiditeko.

Gainera, EHSSren izaera eta ekarpena azpimarratzeak erakunde guztiei sektorearen balio eta nortasun propioarekin lerrokatuta mantentzeko aukera ematen die, haien eraldaketarako gaitasuna agerian utziz. Eta sektore publikoarekin batera lan egiten duten erakundeei aukera ematen die haien lanaren balio erantsia identifikatu, indartu eta komunikatzeko.

 

EHSSren erronkak, jardueraren ikuspegitik

EHSSren aniztasuna, identitatearen adierazgarri, bere jardueran ere ageri da: jarduera arlo ezberdinak, hartzaile ezberdinak, kultura eta ikuspegi anitzak (esku-hartzea eta kudeaketa) eta jarduera-foku ezberdinak dituzten erakundeak daude.

Erakundeek ematen dituzten zerbitzuei erreparatzen badiegu, nabarmendu behar da azken urteotan zabaldu eta finkatu egin dela erantzukizun publikoko zerbitzuak emateko eredu mistoa, publikoa eta soziala, bereziki gizarte-zerbitzuetan eta esku-hartze sozialaren esparruan. Sektore publikoaren eta ekimen sozialaren arteko elkarlan-eredu honek funtsezko ekarpena egin dio EHSSren eraldaketa sozialari, eta, horrez gain, esparru egonkor bat sortzen lagundu die erakunde askori, harremanak egiteko, finantziaziorako eta, batez ere, administrazio publikoarekin lankidetza izateko.

Dena den, 2015eko Liburu Zurian aipatzen zen moduan, erantzukizun publikoko zerbitzuak ematen dituzten eta, hortaz, administrazio publikoarekin lotura egonkorrak dituzten erakundeek arriskua izan dezakete administrazio publikoak ezarritako logiketara gehiegi gerturatzeko. Arrisku horren aurrean, garrantzitsua da etengabeko hausnarketa-ariketa bat egitea, erakundeak lerrokatuta egon daitezen sektorearen logika eta dinamika propioekin. EHSSren erronka da sektorearen logikak mantentzea zerbitzuen horniduran, erantzukizun publikokoak barne.

Bestetik, garrantzitsua da erantzukizun publikoko zerbitzurik ematen ez duten eta nortasun-elementu berdingabea eskaintzen duten erakundeen balio erantsiari arreta jartzea. Zerbitzuak ematen dituzten erakundeak izan daitezke, baina ez dira erantzukizun publikokoak, edo erakunde horien jarduerak eginkizun desberdinak izan ditzake, eta, oro har, kontuan hartu behar da haien baldintzak desberdinak direla, bereziki finantziazioaren egonkortasunari dagokionez. Horregatik, horiek indartzea funtsezkoa da beren jarduerari balioa emateko eta haien ekarpen soziala zaintzeko eta EHSSren aniztasuna gordetzeko.

Halaber, zerbitzuen hornikuntza garrantzitsua bada ere, gizarteari ekarpena egiteko modu bat delako, badirudi garrantzitsua dela funtzio hori erakundeen beste funtzio sozial batzuekin uztartzea, hala nola, sentsibilizazioarekin, salaketarekin, eskubideen sustapenarekin… erakunde bakoitzean edo modu kolektiboan.

Eraldaketa sozialari eragiteko gaitasun kritikoa EHSSren kapital propioaren parte da eta, horregatik, funtsezkoa da erakundeen gaitasuna indartzea, intzidentziatik, beharren detekziotik edo sentsibilizaziotik abiatuta, eraldaketa hori sustatzeko. Zentzu horretan, funtzioen arteko oreka[5] eta eraldaketarako ikuspegia (sektorearen nortasunaren ezaugarri propioa) mantentzen jarraitzea da erronka.

2015eko Liburu Zurian sektore publikoarekiko elkarrizketa zibila sendotzearen erronka jarri zen mahai gainean. EHSSk elkarrizketa sozialean parte hartzea ere erronka bat da, eztabaida sustatzeko eta politika sozialekin eta gizarte- eta garapen-ereduarekin lotutako proposamenak helarazteko, baita pertsona zaurgarrienak sustatzeko eta haiei laguntzeko politiken zeharkakotasuna aldarrikatu eta sustatzeko ere. Norabide horretan egindako aurrerapenak agerikoak dira, EHSS esanguratsua bihurtu baita, bereziki, elkarrizketa zibilean. Baina funtsezkoa da horretan lanean jarraitzea, intzidentzia sozialaren eta politikoaren lana bermatzeko eta, hala, gizarte inklusiboagoa eta solidarioagoa lortzeko, EHSSren nortasunarekin bat datorrena.

Indarrean jarraitzen du erakundeek lan egiten duten errealitatearekiko gertutasuna ez galtzearen erronkak. Horretarako, erakundeek, sareek eta beste espazio batzuek errealitate horren irakurketa bateratua egin behar dute, behar berriak hauteman behar dituzte eta alternatibak sortu behar dituzte, gizarteko erronkei aurre egiteko. Hori dela eta, beharrezkoa da behar berrien aurrean sektoreak duen iragazkortasuna bermatzea. Horretarako, mantendu eta, agian, indartu egin behar da behar horiek detektatzeko eta alternatibak sortzeko elkarlana.

Dena den, balioa eman behar zaio sektoreak haren inguruko errealitatearekin duen lotura zuzenari. Larrialdi sozialeko testuinguru honetan argi eta garbi ikusi da lotura hori. Ziurgabetasunez betetako larrialdi-egoera honetan, erakundeak testuingurura egokitu dira eta euren burua berrasmatu dute hartzaileei erantzunak eskaintzen jarraitzeko. Erantzun azkarrak emateko orduan estrategia berriak bilatzea, hau da, berrasmatzea, beharrezkoa izaten jarraituko duela dirudi epe motzean, ertainean eta luzean, bai larrialdi-egoeretan, bai trantsizio-egoeretan, bereziki, trantsizio sozio-demografikoan eta digitalean.

Esku-hartzeari dagokionez, oraindik ere funtsezkoa da pertsonen bizi-kalitatea lortzera bideratutako esku-hartze ereduen garapena sustatzen eta horren gaineko lanketa egiten jarraitzea. Hartzaileak dira erakundeen jardueraren fokua, eta ardatz horren inguruan antolatzen dira zerbitzuak eta jarduerak. EHSSren balioen artean, funtsezko elementua da hartzaileei laguntzea, haien autonomia eta parte-hartzea sustatzea, eta esku-hartze prozesuen erdigunean kokatzea. Arreta-eredu komunitarioarekin bat, hauek dira EHSSko erakundeen esku-hartzeen ezaugarrietako batzuk: arretaren pertsonalizazioa; arretaren osotasuna eta jarraitutasuna; hartzaileen parte-hartzea; edota gertutasuna.

Covid-19aren pandemiaren unerik konplexuenetan, horren inpaktuak arreta digitaleko formulak garatzea ekarri zuen. Aldi berean, mantendu egin da zerbitzuen eta jardueren izaera erlazionala, erakundeen jardueraren bereizgarria baita ezaugarri hori. Konfinamenduak balioa eman dio pertsonei zuzendutako zerbitzuen izaera erlazionalari, baita alarma-egoeran eta ondoren murriztu diren elementuei ere: aurrez aurreko laguntza, babesa eta jarduerak. Ildo horretatik, pandemiak indartu egin du pertsonak erdigunean jartzen dituen gizartearen garrantzia. Ezaugarri hori berezkoa dute sektoreko entitateek, eta orain, inoiz baino gehiago, jokatzeko modu hori aldarrikatzen eta bultzatzen jarraitzen da.

 

[1] Txostena hemen eskura daiteke: https://repositorio.3seuskadi.eus/wp-content/uploads/LibroBlanco_DEF_2019-2020_es-comp.pdf

[2] Zehazki, Covid-19aren eragina Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeetan  Txostenari buruz ari gara. Lehen Txostena, 2020ko apirila Txostena hemen eskura daiteke: https://repositorio.3seuskadi.eus/wp-content/uploads/Informe_COVID_19.pdf

[3] Txostena hemen eskura daiteke: https://repositorio.3seuskadi.eus/wp-content/uploads/LIBRO-BLANCO_eus_2.pdf

[4] Hemen eskuragarri: http://www.euskadi.eus/bopv2/datos/2016/05/1602096a.pdf

[5] Funtzioen orekaren gainean gehiago sakontzeko, kontsultatu “Nortasuna eta funtzioen oreka Hirugarren Sektore Sozialean”. Hemen eskuragarri: https://repositorio.3seuskadi.eus/wp-content/uploads/1683_Equilibrio_de_funciones_OTSBizkaia.pdf